Ideaal! — 2013

DROOM, VISIOEN, UTOPIE
Jan van de Pavert maakte tekeningen van utopische landschappen. Van Ham een veellagig tekstkunstwerk dat (naar zij hoopt) aanzet tot reflectie op idealen van jezelf, mensengroepen en -samenlevingen.

In de portiekramen zijn per raam (vlnr) de volgende vier tekstlagen aangebracht:
— De zeven letters van het woord EENVOUD.
— Zeven zogenaamde tritsen: Vertrek  reis  aankomst / Vrijheid  gelijkheid  broederschap / Het schone  het goede  het ware / Ja  misschien  nee / Nergens  ergens  overal / Punt  lijn  vlak / Ik  wij  iedereen.
— Zeven ‘aansporingen’: Doe wel en zie niet om / Spoor aan / Laat me / Adem in adem uit / Geen woorden maar daden / Houd moed / Attentie aandacht.
— Zeven tekstfragmenten, onder andere uit de klassieke literatuur en woningwet: Gilgamesj-epos / Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, Amnesty International / De ideale staat, Plato / Geschiedenis en utopie, E.M. Cioran / Utopia, Thomas More / Woningwet / Het versteende tentenkamp, Carel Weeber.

OP DE SITE VAN CBK ROTTERDAM
Toen de Rotterdamse woonwijk Pendrecht in de jaren vijftig werd opgeleverd, gold het als een parel van de wederopbouw. Toeristen kwamen uit het hele land voor dit moderne ontwerp van Bauhaus-architect Lotte Stam-Beese. Eind vorige eeuw was van die oorspronkelijke schoonheid weinig meer te zien in de verpauperde buurt, waar Rotterdam een jarenlange renovatie startte. Bij de sloop, renovatie en herinrichting werd het oorspronkelijke ontwerp een uitgangspunt. Het Centrum Beeldende Kunst Rotterdam bekroonde dit in 2009 met een al even grootschalig kunstproject: zesenvijftig glasappliquéramen van vijf kunstenaars, verhalend over de ontwerpgedachten van weleer.

Op maandag 28 oktober 2013 werden in de Ooltgensplaatweg nog veertien portiekramen onthuld, ontworpen door kunstenaars Jan van de Pavert en Milou van Ham, door Antoinette Laan, Wethouder Sport en Recreatie, Kunst en Cultuur.

Van de Pavert haalt beeldtalen aan van vergankelijke utopieën, die vorige eeuw zo bepalend waren. Van Ham trekt in haar tekstwerken het idealisme van na de oorlog door naar nu. Hiermee telt het project ‘Raamvertellingen’ zeventig kunstwerken die deze gerenoveerde wijk tot een openbaar museum maken.

Ideologieën en utopieën vormen een vast thema in het werk van Jan van de Pavert. Zijn zeven geëmailleerde ramen voor Pendrecht variëren van landschappen met propagandistische omlijstingen uit verre landen en tijden tot de zeer geordende Nederlandse architectuur van nu. Juist in Pendrecht is die internationale vergelijking op zijn plek. Architect en planoloog Stam-Beese bracht hier Bauhaus-idealen in de praktijk die ze had getoetst in de Sovjet-Unie en bij het CIAM van Le Corbusier. Na voltooiing van de wijk in de jaren vijftig zou deze als voorbeeld dienen voor veel Nederlandse woonwijken. Bij de ramen van Van de Pavert ontwierp Milou van Ham zeven tekstwerken met verschillende teksten over utopieën. Die variëren van dichtbij, over de Sociale Woningwet, tot het Gilgamesj-epos en Thomas More. Ook zij maakt daarmee de sprong van abstracte idealen naar Nederlandse toepassingen.

Pendrecht heeft een grote val meegemaakt. Destijds bejubeld als parel van de wederopbouw zou het de op eennagrootste probleemwijk van Nederland worden. Daardoor leverde de geplande opknapbeurt van rond de eeuwwisseling vanzelf veel discussie op over nut en schuld van architectuur en de toepasbaarheid van idealisme. Die onderwerpen kregen nadien in Nederland veel vervolg in debatten. Van Schagen Architekten bracht de oorspronkelijke ontwerpgedachten op geactualiseerde wijze terug in de wijk, waarop het Centrum Beeldende Kunst hier met Raamvertellingen 1 op aanhaakte. De glasappliquéramen van Ben Zegers gaan over de abstracte patronen van textielkunstenaar Stam-Beese, Stang Gubbels zoomde in op de geometrische harmonie van de wijk, Anuli Croon op het groenontwerp, Sarianne Breuker op het gezin als hoeksteen van de samenleving en Milou van Ham componeerde tekstramen met teksten van Stam-Beese. Het zijn kunstwerken die voors en tegens, toen en nu combineren. Verschillende glastechnieken sierden veel wederopbouwarchitectuur, maar daar was in Pendrecht destijds geen geld voor. Die tekortkoming is goedgemaakt door Raamvertellingen 1 en 2, met respectievelijk glasappliquétechnieken en geëmailleerd glas.

De ramen van Raamvertellingen 1 zijn te zien in de gerenoveerde portiekwoningen aan de Middelharnisstraat en Melissantstraat. Raamvertellingen 2 bevindt zich aan de Ooltgensplaatweg. Beide series ramen kwamen tot stand onder artistieke regie van Olphaert den Otter.

Raamvertellingen 2 kwam tot stand op initiatief van Peter Hakkoer van Woonstad Rotterdam, in samenwerking met het Centrum Beeldende Kunst Rotterdam, kunstenaar Olphaert den Otter en Firma Woord en Daad (fondsenwerving). De glasplaten zijn vervaardigd door firma GBB Tilburg. Bij Raamvertellingen 1 verscheen de publicatie ‘Raamvertellingen, Kunst in Pendrecht’ dat het project in kunsthistorisch perspectief plaatst, beschikbaar via het Centrum Beeldende Kunst Rotterdam.